مقدمه
شاید در ابتدا با خواندن تیتر مطلب تعجب کرده باشید، چرا که از شما خواسته‌ایم در فصل های گرم هم از «ضدیخ» استفاده کنید. این تیتر اما اشتباه تایپی نیست، چراکه واقعاً توصیه می‌شود در تابستان هم مانند زمستان در رادیاتور خودرو از مخلوط آب و ضدیخ استفاده کنید. دلیل اصلی این توصیه این است که ضدیخ به جز جلوگیری از یخ زدن آب خواص مهم دیگری هم دارد.
ضدیخ چیست؟
مسأله یخ‌زدن سیستم خنک‌کننده موتور خودرو از نخستین مسائلی بود که طراحان خودروهای اولیه با آن مواجه شدند. آن‌ها برای رفع این مشکل به دنبال ماده‌ای مناسب و البته ارزان قیمت بودند و بهترین گزینه در دسترس هم متانول یا الکل چوب بود. متانول ساده ترین نوع الکل با یک کربن و چهار هیدروژن است که فرآیند تولید صنعتی ارزان‌قیمتی دارد و در کنار آن به‌خوبی می‌تواند وظیفه خود را به عنوان ضدیخ ایفا کند. به همین دلیل هم استفاده از آن به‌عنوان ضد یخ به‌سرعت عمومیت یافت.
البته استفاده از متانول محدودیت‌هایی هم به همراه داشت، که مهم‌ترینش در آغاز، بخار شدن آن از سیستم خنک‌کننده خودرو بود. در رادیاتور خودرو هرچند برای جلوگیری از خروج آب تحت فشار مناسبی بسته می شود اما به‌طور کامل آب‌بندی نیست و به همین دلیل متانول که در 65 درجه سانتی‌گراد به جوش می‌آید، با گرم شدن موتور به مرور بخار می‌شد. به همین دلیل در صورت استفاده از متانول به عنوان ضدیخ باید چندین بار، دوباره ضدیخ به آب اضافه می‌کردید.
این مسأله البته در دوران خود عادی بود و رانندگان مشکل چندانی با آن نداشتند، اما مشکل اصلی از جایی شروع شد که بخش‌هایی از موتور (به‌ویژه سرسیلندر) برای کاهش وزن از قطعات آلومینیومی ساخته شد. از آنجایی که موتور خودروهای قدیمی‌تر به‌طور کامل از چدن و فولاد ساخته می‌شدند، متانول تاثیری بر آن‌ها نداشت. اما وقتی دوران استفاده از قطعات آلومینیومی در موتور فرا رسید مشخص شد متانول سرعت خوردگی آن‌ها را افزایش می دهد و این مسأله‌ای نبود که بتوان به‌سادگی از آن گذشت و به همین دلیل هم بود که مهندسان شیمی به فکر یافتن جایگزینی برای متانول افتادند و درنهایت به C2H4(OH)2 رسیدند، یعنی اتیلن گلیکول. ماده‌ای که بدون توجه به برند ضدیخی که می‌خرید، پایه تقریبا تمام محصولات موجود در بازار است.
اتیلن گلیکول نخستین بار در سال 1926 به بازار معرفی شد و در تبلیغات اولیه از آن به‌عنوان «ضدیخ دائمی» یاد می‌کردند چرا که این ماده می‌توانست هر دو مشکل متانول را حل کند. از یک‌سو اتیلن گلیکول دمای جوشی معادل 197 درجه دارد و به همین دلیل در گرم‌ترین زمان کارکرد موتور خودرو هم تبخیر نمی‌شود و نیازی نیست به طور پیوسته آن را به آب اضافه کنید و از طرف دیگر این ماده بر روی قطعات آلومینیومی موتور تاثیری ندارد.
ضدیخ فقط ضدیخ نیست
با توجه به نام «ضدیخ» و آنچه تاکنون شرح داده‌ایم شاید به نظر برسد کارکرد ضدیخ تنها به جلوگیری از یخ زدن آب در دمای زیر صفر درجه محدود می‌شود، اما واقعیت این است که ضدیخ خواص مهم دیگری هم دارد و به همین دلیل است که همیشه توصیه می‌شود از آن نه‌تنها در زمستان که در هر چهارفصل سال استفاده کنید. نخستین و مهم‌ترین کارکرد ضدیخ (البته بعد از جلوگیری از یخ‌زدگی آب!)، خاصیت ضدجوش بودن آن است.
ضدیخ علاوه بر آنکه می‌تواند در ترکیب با آب نقطه انجماد را به اعدادی زیر صفر برساند، نقطه‌جوش را هم به بالای 100 درجه می‌رساند و به این ترتیب ترکیب آب و ضریخ می‌تواند بدون آنکه به جوش بیاید دمای بیشتری را تحمل کند. به‌عنوان نمونه بر اساس بررسی انجام گرفته، ترکیب 50-50 آب و ضدیخ دمای جوشی معادل 106 درجه سانتی گراد دارد و در نسبت 70درصد ضدیخ و 30 درصد آب، دمای جوش به 113 درجه سانتی‌گراد می‌رسد. از سوی دیگر با توجه به آنکه سیستم خنک‌کننده موتور محیطی بسته با فشار بالا است، دمای جوش بازهم افزایش پیدا می‌کند (اتفاقی که در زودپز می‌افتد و با بالا رفتن فشار، آب در دمای بالاتری به جوش می‌آید و به همین دلیل مواد غذایی زودتر در آن می‌پزند) تا جایی که مخلوط آب و ضدیخ به‌راحتی می‌تواند دمای بیش از 120درجه سانتی‌گراد را در موتور تحمل کند که فراتر از دمای کارکرد عادی موتور است و به این ترتیب این مخلوط در تابستان نیز مانع از جوش آمدن آب می‌شود.
در کنار این، سازندگان ضدیخ مواد روغنی نیز به آن اضافه می‌کنند تا در فرآیند کاری خود بتواند پمپ آب را نیز روغن‌کاری کند تا مانع از آسیب به آن شود. فایده دیگر آن این است که به دلیل رنگی بودن، تشخیص هرگونه نشتی را در سیستم خنک‌کنندگی راحت تر می کند. coolant-leak.webp درنهایت ضد یخ مانع از زنگ‌زدگی اجزای فلزی داخلی موتور توسط آب هم می‌شود. با برشمردن این دلایل احتمالا موافقید که ضدیخ فقط برای فصول سرد سال نیست!